به گزارش آنی غذا کارشناس اداره فرآورده های طبیعی دانشگاه علوم پزشکی ایران، در مورد نحوه استفاده از عرقیات گیاهی و خطرات و عوارض تهیه نادرست این فرآورده های طبیعی و سنتی، توضیحاتی عرضه داد.
به گزارش آنی غذا به نقل از مهر، سمیرا برات وند، ضمن اشاره به قدمت دیرینه درمان بیماریها با بهره گیری از گیاه درمانی در خیلی از کشورها، اظهار داشت: گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار باارزش در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند. استفاده از گیاهان برای درمان بیماریها در خیلی از کشورها و خصوصاً ایران قدمت دیرینه ای دارد. وی ادامه داد: سازمان بهداشت جهانی اعلام نموده است که ۸۰ درصد مردم در سراسر دنیا به نحوی از طب گیاهی در سطح اولیه بهداشتی درمانی استفاده می نمایند. گیاهان دارویی بیشتر بصورت کاملاً خام در نقاط مختلف دنیا استفاده می شوند. البته در بعضی کشورها به محصولات بینابینی و یا نهایی تبدیل گشته و در نهایت به شکل یک فرم دارویی مورد استفاده قرار می گیرند. برات وند افزود: در کشور ما نیز طی سالهای اخیر، تهیه فرمولاسیون های مختلف به اشکال دارویی متنوع از گیاهان دارویی روند رو به رشدی داشته است بطوریکه مطابق آمار رسمی سازمان غذا و دارو، هم اینک بیشتر از ۲۵۰۰ فرآورده فرموله شده گیاهی، مجوز ورود به بازار ایران را دریافت داشته اند. وی به شرح استفاده از گیاهان دارویی بصورت عرقیات پرداخت و اضافه کرد: اصولاً یکی از توانمندی های طب سنتی ایرانی اسلامی را می توان به وجود اشکال مختلف دارویی بر حسب نوع بیماری و نیاز بیمار برشمرد. استفاده از گیاهان دارویی بصورت «عرقیات» یکی از ساده ترین و ابتدایی ترین روش های فرمولاسیون گیاهان دارویی است. از گذشته های دور عرقیات سنتی در ایران برای درمان بیماریهای مختلف استفاده می شده است. گاهی اوقات نیز بعنوان عطر و طعم دهنده به غذاهای مختلف افزوده می گردد. برات وند اظهار داشت: وجود این باور نادرست که عده ای معتقدند عرقیات هیچ ضرری ندارد سبب شده که برخی مردم به پشتوانه این سخنان، انواع و اقسام عرقیات را در خانه بصورت مداوم مصرف کنند. اما باید دانست که مصرف بی رویه و بدون مشاوره عرقیات، می تواند عوارض جدی برای مصرف کننده به همراه داشته باشد. وی، نخستین موضوعی که در بروز عوارض ناخواسته به دنبال مصرف عرقیات مؤثر است را روش تهیه عرقیات دانست و اضافه کرد: تهیه عرقیات عمدتا با بهره گیری از روش حرارت دهی به اندام های مختلف گیاهی و تقطیر صورت می گیرد. خیلی از عرقیات مورد استفاده، حاصل تقطیر محلول خیسانده شده اندام های چوبی گیاهی است. در حین پروسه تقطیر، مقادیر قابل توجهی از ماده ای شیمیایی به نام «متانول» در محصول نهایی ایجاد می شود که این ماده به خودی خود، سمی بوده و منجر به کوری می گردد. البته متانول در عرقیات گیاهی از فرآیندهای متابولیک گیاه در هنگام رشد و حتی بعد از برداشت گیاه تا زمان تهیه عرق نیز تولید می شود. برات وند هشدار داد: متانول بلافاصله بعد از مصرف خوراکی جذب می شود. بنظر می رسد که روش های صنعتی و مکانیزه تولید عرقیات گیاهی هیچ تأثیر مثبتی در کاهش غلظت متانول در محصول تولید شده نداشته باشد و احتمالاً نوع پاک سازی گیاهان و وجود چوبِ بیشتر در ماده اولیه ای که تحت پروسه عرق کشی قرار می گیرد، نقش مهم تری در غلظت متانول موجود در محصول نهایی دارد. باتوجه به اینکه برخی انواع عرقیات برای درمان برخی از بیماریها ممکنست به مقدار زیاد در مدت کوتاهی استفاده شوند (مانند عرق خارشتر در دفع سنگ کلیه)، احتمال مسمومیت با متانول در چنین مواردی وجود دارد. کارشناس معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی ایران اشاره کرد: هم اکنون در کشور ما روش های متفاوتی برای تهیه عرقیات گیاهی وجود دارد. مراحل تهیه یک عرق گیاهی شامل ریختن گیاه در آب، جوشاندن آن و تبرید بخار حاصل از آنست. گاهی گیاه را چند روز در آب می گذارند و گاهی به سرعت بعد از ریختن آن در آب، آنها را می جوشانند. ماندن طولانی مدت گیاه که حاوی چوب است در آب، باتوجه به دمای محیط می تواند موجب تولید متانول شود که با جوشاندن و تقطیر به ظرف حاوی عرق گیاهی منتقل می گردد پس، زمان ماندن گیاه در آب پیش از جوشاندن، در غلظت متانول نهایی عرق گیاهی مؤثر است. هم چنین این مساله که بخار حاصل از جوشاندن بعد از خنک شدن، در ظرف در بسته یا درباز ریخته می شود نیز تأثیرگذار است، برای اینکه در باز بودن ظرفی که عرق گیاهی بعد از تقطیر در آن جمع آوری می شود، می تواند راهی برای تبخیر متانول و کاهش غلظت آن در محصول نهایی شود. متغیرهای مختلفی از قبیل دمای محیط، مدت زمان ماندن گیاه در آب پیش از جوشاندن و نوع ظرف جمع آوری عرقیات گیاهی را نمی توان بطور دقیقی در یک کارگاه سنتی که از وسایل سنتی برای تولید عرقیات گیاهی استفاده می نمایند، کنترل کرد. وی اظهار داشت: موضوع دیگری که در بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف عرقیات مؤثر است، این است که باتوجه به کاشت صنعتی گیاهان دارویی برای تهیه عرقیات از آنها، احتمال وجود سموم شیمیایی در اندام های مورد مصرف آنها وجود دارد. باقیمانده این سموم، در صورتیکه اندام گیاهی پیش از ورود به مرحله عرق گیری به خوبی پاکسازی نشده و پالایش (سم زدایی) نشود، ممکنست وارد محصول نهایی شده و از آن طریق، به مصرف کننده لطمه وارد نماید. احتمال بروز این اتفاق در وضعیت تهیه عرقیات به روش سنتی، بسیار بیشتر است. برات وند اضافه کرد: موضوع بعدی که توجه به آن در هنگام مصرف عرقیات گیاهی بسیار مهم می باشد، بحث خواص ذاتی گیاهان است. بعضی عرقیات گیاهی در حاملگی و شیردهی منع مصرف دارند. عرق نعناع و آویشن همچون عرقیاتی هستند که به سبب داشتن ترکیبات شیمیایی خاص می توانند موجب بروز صدمات کبدی جنین داخل رحم و نوزاد تازه متولد شده که از شیر مادر مصرف می کند، شوند. مثال دیگر، آلوئه ورا است که این روزها بسیار مورد مصرف قرار می گیرد. این گیاه می تواند در مصارف بالا، دردهای شکمی، سقط جنین و کولیت روده بوجود آورد و یا شیرین بیان که در مشکلات گوارش مصرف بالایی دارد در استفاده نابه جا و زیاد موجب افزایش فشارخون و اختلال در ریتم طبیعی قلب شود. عرقیاتی همچون به لیمو در صورت مصرف همزمان با داروهای خواب آور و یا ضد تشنج می توانند موجب اثر هم افزایی و در نتیجه بروز عوارض داروهای ذکر شده همچون خواب آلودگی، گیجی و عدم تمرکز شوند. وی اظهار داشت: تهیه و نگهداری نامناسب عرقیات می تواند موجب رشد و تکثیر انواع میکروارگانیسم ها همچون قارچ ها در آنها شود. باکتری ها از مهم ترین عوامل میکروبی عفونت ها و مسمومیت های ناشی از مواد خوراکی می باشند. یکی از پایش هایی که امروزه بر روی عرقیات انجام می شود، بررسی وجود «کلی فرم ها» است که نشان دهنده وجود آلودگی مدفوعی آنست. برات وند در آخر اشاره کرد: مصرف داروهای گیاهی همچون عرقیات، بدون اثرات سو نخواهد بود. گزارش سازمان بهداشت جهانی حاکی از آنست که بیش از ۶۰ هزار عارضه در رابطه با مصرف داروهای گیاهی گزارش شده و بیشترین آنها شامل افزایش فشارخون، ورم صورت، درماتیت و مرگ است. پس لازم است در مصرف عرقیات گیاهی به سه نکته اساسی توجه داشت. نخست آنکه باید دانست که فرآورده های گیاهی نیز همچون داروهای شیمیایی، ممکنست منجر به بروز عوارض ناخواسته در مصرف کننده و یا تداخل با بیماری و سایر داروهای مورد مصرف بیمار شوند. بدین سبب در مصرف این اقلام، همانند سایر مواد، باید حد اعتدال را رعایت کرد. نکته دوم، منبع تهیه این محصولات است که باید دقت شود از فرآورده های پاستوریزه دارای مجوز وزارت بهداشت خریداری گردد و نکته سوم، لزوم مصرف این مواد با تجویز پزشک و مشورت داروساز متخصص طب سنتی است. مصرف فرآورده های گیاهی با رعایت این سه نکته موجب می شود که ضمن برخورداری از خواص مهم و شفابخش گیاهان، عوارض ناخواسته ناشی از مصرف این ترکیبات نیز به حداقل ممکن، کم شود.
