آنی غذا: مقاومت میکروبی به عنوان یکی از بزرگترین چالش های بهداشتی، محیطی و اقتصادی قرن حاضر شناخته می شود. این پدیده زمانی رخ می دهد که میکروارگانیسم ها (مانند باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگل ها) توانایی مقابله با اثرات داروهای ضدمیکروبی مانند آنتی بیوتیک ها را به دست می آورند؛ بااینکه این مساله اغلب به عنوان یک مشکل بالینی مطرح می شود، اما شواهد نشان می دهند که محیط زیست نقشی کلیدی در ظهور، انتشار و ذخیره سازی عوامل مقاومت میکروبی دارد.
به گزارش آنی غذا به نقل از ایسنا، آلودگی محیط زیست با مواد دارویی، بقایای آنتی بیوتیک ها و ورود فاضلاب انسانی و حیوانی به منابع طبیعی، شرایطی را برای انتخاب طبیعی و تقویت ژن های مقاومت میکروبی فراهم می آورد. به ویژه، محیط های آبی مانند رودخانه ها و دریاچه ها به سبب تجمع مواد زائد و تماس مداوم با جوامع میکروبی، مخازن مهمی برای بسط مقاومت هستند.
مطالعات نشان می دهند که اثرات مقاومت میکروبی از مرزهای بهداشت انسانی فراتر رفته و تهدیدی جدی برای اکوسیستم ها و تنوع زیستی شمرده می شود. این مساله نه فقط دسترسی به داروهای موثر را می کاهد، بلکه می تواند چرخه های طبیعی اکوسیستم ها را مختل کند و پایداری منابع طبیعی را به خطر اندازد. از ین جهت، درک و مدیریت مقاومت میکروبی در محیط زیست برای صیانت از سلامت عمومی و بقای محیط زیست لازم است.

دکتر غلامرضا شقاقی، رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، با اشاره به فرارسیدن هفته جهانی آگاه سازی از مقاومت میکروبی، با اعلان اینکه مقاومت میکروبی فقط در انسان ها و حیوانات اتفاق نمی افتد، بلکه محیط زیست را نیز تحت تأثیر قرار می دهد، اظهار داشت: مقاومت میکروبی یکی از تهدیدات سلامتی محسوب شده و در سال های آتی نیز به یکی از معضلات اصلی بهداشتی و سلامتی تبدیل خواهد شد که باید به آن پرداخته شود و الان نیز دیر شده و کشورها باید به اقدامات پیشگیرانه خود، سرعت بخشند.

عوامل ایجاد کننده مقاومت میکروبی در محیط زیست
وی درباب عواملی که منجر به مقاومت میکروبی در محیط زیست می شوند، عنوان کرد: مقاومت آنتی بیوتیکی می تواند به روش های مختلفی بین انسان ها، حیوانات و محیط زیست منتقل شود؛ عواملی مانند مصرف بی رویه و نامناسب آنتی بیوتیک ها توسط انسان و بازگشت فضولات انسانی بوسیله فاضلاب شهری به محیط زیست، پسماند مراکز درمانی، پساب کارخانه های داروسازی، مصرف آنتی بیوتیک در دامداری و مراکز پرورش طیور و آبزیان، پساب های کشاورزی حاوی کود حیوانی و شیرابه های زباله ها که حاوی آنتی بیوتیک هستند، می تواند تعادل بیولوژیکی محیط زیست را بر هم زنند. در محیط زیست تنوع میکروبی وجود دارد و هرچه تنوع میکروبی در محیط زیست از بین رود، به تخریب محیط زیست منجر می شود.

شقاقی با اعلان اینکه مقاومت میکروبی چنانچه کنترل نشود، می تواند تا چند دهه آینده سالانه جان ۱۰ میلیون نفر را در سرتاسر دنیا بگیرد، اشاره کرد: بطور معمول برای مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی، توجه ها بیشتر به سوی پزشکی، دامپزشکی و پرورش حیوانات تولیدکننده غذا مثل دام و طیور است؛ اما طی چند سال اخیر نقش و اهمیت محیط زیست نیز در توسعه و انتشار مقاومت ضدمیکروبی به خوبی شناخته شده است.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت عنوان کرد: نقص زیرساخت ها و سیستم های جمع آوری پسماند و فاضلاب و دفع بهداشتی آنها، منجر به ورود میکروب های مقاوم به محیط زیست و در نتیجه آلودگی محیط، خاک و منابع آبی می شود.

وی ادامه داد: چنانچه زیرساخت ها تقویت شده و فاضلاب بطور صحیح جمع آوری و پسماندها نیز به درستی مدیریت و دفع شوند، میکروب های مقاوم به محیط زیست نفوذ نمی کنند. ضمن این که حتی در بعضی تصفیه خانه ها نیز میکروب های مقاوم باز هم ماندگار خواهند ماند و حذف نمی شوند. بنابراین، بهترین روش پیش گیری از مقاومت میکروبی در محیط زیست، جلوگیری از ورود آنها به محیط است.

ضرورت تامین و تقویت زیرساخت های دفع فاضلاب و پسماند

وی ضمن تاکید بر ضرورت تامین و تقویت زیرساخت های دفع فاضلاب و پسماند، بیان کرد: اقدام موثر در حوزه مقابله با مقاومت میکروبی، رویکرد یکپارچه به سلامت (One Health) در میان سازمان های متولی سلامت انسان، حیوان، گیاه و محیط است.

شقاقی به تشکیل کارگروه مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست، اشاره و عنوان کرد: کارگروهی متشکل از سازمان دامپزشکی، سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت وزارت بهداشت در وزارت بهداشت تشکیل شده و درحال پایش و سنجش میزان مقاومت میکروبی در محیط زیست هستیم؛ وزارت نیرو و سازمان محیط زیست نیز باید به این کارگروه اضافه شوند؛ برای اینکه نخستین گام برای اقدامات مقابله ای، شناختن ابعاد مشکل است.

لزوم همکاریهای بین بخشی در مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست

وی اشاره کرد: اقدامات مقابله ای با مقاومت میکروبی، در قالب یک سازمان اتفاق نمی افتد و باید هماهنگی بین بخشی در سطوح مختلف کشوری، استانی و شهرستانی صورت گیرد تا بتوان این پدیده را مدیریت کرد.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به دفع بهداشتی داروها به ویژه داروهای آنتی بیوتیک، اظهار داشت: داروهای آنتی بیوتیک اگر بصورت بهداشتی دفع نشوند، می توانند در محیط مقاومت میکروبی ایجاد کنند و این میکروب های مقاوم بوسیله چرخه آب، غذا و دام، به بدن انسان هدایت می شوند.

ضرورت جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی
شقاقی با تأکید بر این که جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی امری لازمست، اظهار داشت: مردم برای دور ریختن داروهای تاریخ مصرف گذشته بهتر است آنها به مراکز بهداشتی یا داروخانه تحویل دهند تا بصورت بهداشتی دفع شود یا از یک داروساز اطلاعات صحیح در مورد دفع بهداشتی دارو را دریافت کنند؛ تا در نهایت توسط شرکت های امحاء کننده با بهره گیری از روش های استاندارد و علمی امحاء شوند و از این راه محیط زیست و انسان ها از لطمه پسماندهای دارویی در امان باشند.

وی ادامه داد: دارو نباید با زباله های عادی دفع شود، بخصوص در مناطقی که جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب به درستی صورت نمی گیرد، این مشکل دو چندان می شود؛ برای اینکه این زباله ها وارد شیرابه زباله شده و آب و خاک را آلوده می کنند.

وی اظهار داشت: مردم بهتر است در وهله اول از مبتلاشدن به بیماریها پیشگیری کنند، تا مجبور به مصرف دارو نشوند. در وهله بعدی، با تجویز پزشک و به اندازه کافی دارو تهیه کنند و بعد چنانچه دارو در منزل باقی ماند، آنرا بصورت بهداشتی دفع کنند.

وی درباب آلودگی محیط زیست توسط آنتی بیوتیک ها، بیان کرد: همانطور که در انسان مقاومت میکروبی موجب می شود که آنتی بیوتیک ها بی اثر شوند، میکروب های مقاوم در محیط زیست نیز باکتری های مفید را بی اثر می کنند و میکروب های مقاوم در محیط زیست باقی مانده و به چرخه حیات انسان و حیوان و گیاهان بازمی گردند.

شقاقی با اعلان اینکه در مورد پسماندهای بیمارستانی، سیستم تفکیک زباله و بی خطرناک در کشور وجود دارد، اضافه کرد: دفع بهداشتی پسماند بیمارستانی توسط بازرسان بهداشت محیط در کشور برطبق پروتکلهای خاص، کنترل می شود.

وی با اشاره به استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها در دامداری، مرغداری و کشاورزی، اشاره کرد: دراین خصوص ممکنست به سبب صرفه اقتصادی، بصورت بی رویه از آنتی بیوتیک ها استفاده گردد و باز هم وارد چرخه محیط زیست می شود.

به گفته ی ایشان، در حوزه پیش گیری از مقاومت میکروبی باید اطلاع رسانی های گسترده صورت گیرد و با هماهنگی تمامی بخش ها، دراین خصوص کار شود. همین طور باید سیاست گذاری انجام شده و برنامه عملیاتی تعریف شود و اگر این اقدامات انجام نشود، مقاومت میکروبی به عنوان اصلی ترین مشکل سلامتی، در سال های آتی سلامتی موجودات زنده را تهدید خواهدنمود.

منبع: آنی غذا