به گزارش آنی غذا «دكتر فقط و فقط فلان آزمایشگاه را به بیمار خود تجویز می كند. جواب آزمایش سایر آزمایشگاه ها را نمی پذیرد و این برخورد بیماران را با تردید روبه رو می كند كه یا ارتباط مالی بین دكتر با آزمایشگاه وجود دارد یا این كه آزمایشگاه های دیگر در كارشان ضعیف و غیر قابل اعتمادند.»
به گزارش آنی غذا به نقل از ایسنا، روزنامه ایران در ادامه نوشت: «شاید خیلی از ما یا دوستان و بستگان مان گرفتار چنین سرگردانی یا تصور این كه چرا پزشك فقط آزمایشگاه یا مركز تشخیصی خاصی را سفارش می كند، شده ایم؛ شرایطی كه گذشته از بار مالی كه وارد می نماید حتی در تشخیص بیماری هم می تواند تأثیرگذار باشد. در تحقیق موردی كه از چند بیمار در سراسر تهران انجام دادیم، برخی از بیماران مدعی شده اند كه پزشك معالج شان قراردادی نانوشته با آزمایشگاه خاص دارد و برخی هم عنوان كرده اند به تشخیص آزمایشگاه و پزشك خود ایمان دارند. البته دسته سومی هم هستند كه از روی ناچاری و از روی تردید مجبورند تن به تجویز پزشك بدهند و به فلان آزمایشگاه رجوع كنند!
برای بررسی این ماجرا سری به چند آزمایشگاه معتبر، نیمه معتبر و عادی در تهران می زنم تا ببینم نظر بیماران درباره معرفی آزمایشگاه ها از جانب پزشكان چیست. هر ساعت از شبانه روز به آزمایشگاه تشخیص طبی و عكسبرداری معروف در یكی از خیابان های مركز تهران سر بزنید شلوغ است. نوبت دهی كمی طولانی است شاید قرعه اول بامداد برسد، عصر یا این كه اوایل بامداد! از زنی جوان به نام فرزانه كه برای انجام آزمایش هورمون «پرولاكتین» به اینجا آمده و از شدت خستگی سرش را توی گوشی كرده، می پرسم از كدام منطقه از تهران آمده و آیا پزشكش این مركز را به او معرفی كرده یا خودش به اینجا آمده؟
ساكن جنوب تهران است و مطب پزشك معالجش هم میدان ونك است. او می گوید به اصرار پزشك به این مركز آمده است: «راستش را بخواهید می خواستم جای دیگری بروم ولی دكتر گفت من فقط جواب این مركز را قبول می كنم و اگر هر جای دیگری بروی برای آزمایش من قبول نمی كنم. اینجا هم هزینه اش بیشتر از جای دیگری است ولی چاره ای ندارم؛ چونكه پس از ۳ ماه موفق شده ام از دكتر وقت بگیرم و اگر جای دیگری بروم برای آزمایش شاید جواب را قبول نكند یا جواب سربالا بدهد و اصلاً معالجه ام نكند.»
فرزانه می گوید از چند نفر تحقیق كرده و آنها گفته اند حرف دكترش را گوش كند و به همین مركز بیاید؛ چونكه این مركز تشخیص اش نسبت به مراكز دیگر دقیق تر است.
اما در مقابل زن ۴۵ ساله ای به نام «زهره» نظر متفاوت تری نسبت به بیمار جوان دارد. او مدعی است كه به خواست خودش به اینجا آمده و نمی تواند به مراكز و آزمایشگاه های دیگر اعتماد كند: «دكترم فقط آزمایش را توی دفترچه ام می نویسد و من به خواست خودم اینجا می آیم. متأسفانه برخی از آزمایشگاه ها از كیت های ارزان قیمت و بی كیفیت استفاده می نمایند و ضریب خطا بالا می رود ولی این آزمایشگاه از كیت های باكیفیت استفاده می نماید و همان یك مرتبه آزمایشی كه می دهم جوابش هم قابل اعتماد است و نیازی نیست چند بار آزمایش بدهم.»
زهره سابقه چندین آزمایش در یك برهه زمانی را دارد كه نتیجه هر آزمایش با آزمایش دیگر متفاوت بوده: «چند سال پیش معده درد شدیدی گرفتم و دكتر برایم آزمایش نوشت. دست كم ۵ تا آزمایشگاه رفتم ولی جواب هر كدام با بقیه متفاوت بود. دكترم تعجب كرده بود از این همه تفاوت. بالاخره به یك آزمایشگاه مجهز و البته معروف رفتم و مشخص شد دلیل معده دردم «هلیوباكتر» است. از آن موقع پشت دستم را داغ گذاشتم هر آزمایشگاهی نروم.»
دكتر ایرج خسرونیا، عضو هیأت مدیره نظام پزشكی و رئیس دادگاه بدوی رسیدگی به تخلفات پزشكی در پاسخ به برخی نقدها درباره تفاوت آزمایش ها بر مبنای كیفیت و این كه برخی پزشكان بیماران را به آزمایشگاه های خاصی ارجاع می دهند، عنوان می كند: «هیچ پزشكی حق ندارد بیمار را برای گرفتن آزمایش به آزمایشگاه های خاصی ارجاع دهد و اگر پزشك به نتایج آزمایش شك دارد باید درخواست كند آزمایش بار دیگر برای بیمار در همان آزمایشگاه گرفته شود و آزمایشگاه ها هم برای گرفتن همان آزمایش به صورت عرف نباید هزینه ای دریافت نمایند.»
رئیس دادگاه بدوی رسیدگی به تخلفات پزشكی این را هم می گوید كه خیلی از پزشكان دست كم ۵ آزمایشگاه طبی را به بیمارشان معرفی می كنند و بیمار از بین آنها یكی را انتخاب می كند.
او به این نكته هم اشاره می كند كه خیلی از آزمایشگاه ها كه در تهران اسم و رسمی برای خود پیدا كرده اند، از تعداد زیاد رجوع بیمار كلافه شده اند و نوبت دهی های شان طولانی شده است.
اما نكته ای كه قابل تأمل است، ادعای این كه بعضی از پزشكان با آزمایشگاه های خاصی همكاری دارند و برای این ارتباط هزینه ای دریافت می كنند. مرد ۴۰ ساله ای به نام «محسن» كه در آزمایشگاهی در مركز شهر دختر ۵ ساله اش را برای آزمایش «عفونت مجاری ادرار» آورده با قاطعیت می گوید كه مطمئن است پزشك فرزندش با آزمایشگاه مورد نظر همكاری مالی دارد.
او می گوید: «من آدمی نیستم كه به كسی به این راحتی انگ بزنم ولی وقتی مطب دكتر دستگاه كارتخوان ندارد و تعرفه اش بالاتر از تعرفه وزارت بهداشت است و از سویی دكتر و منشی اصرار دارند باید فلان آزمایشگاه بروی، ناخواسته این ذهنیت برای هر آدمی به وجود می آید كه حتما كاسه ای زیر نیم كاسه است. من هر بار كه پسرم را برای چكاپ می آورم دكتر می نویسد برو برای این آزمایشگاه! چاره ای هم نیست به این خاطر كه تا بخواهم دكتر دیگری برای پسرم پیدا كنم كلی زمان می برد و من و مادرش ترجیح می دهیم كه فعلاً دكترش را عوض نكنیم. این را هم بگویم كه من هیچ اعتمادی به نتایج این آزمایشگاه ندارم چون بارها دیده ام سرسری كار انجام می دهند. چند ماه پیش هم مجبور شدم پسرم را ۲ بار به خاطر اشتباه در آزمایش به اینجا بیاورم ولی علیرغم این دكترش همچنان اصرار دارد باید این آزمایشگاه بیاییم.»
رئیس انجمن متخصصان داخلی ارجاع بیماران به آزمایشگاه های خاص توسط هر پزشكی را ممنوع عنوان می كند و می گوید اگر پزشكی بیمار را به آزمایشگاه خاصی بفرستد و در واقع به صورت پورسانتی با آن مركز همكاری كند، مرتكب جرم شده و اگر شكایتی به تأیید مراجع قانونی برسد، پزشك در دادگاه های جرایم پزشكی محاكمه خواهد شد اما فراموش نباید كرد اثبات این مورد كار بسیار سختی است و ما هیچگونه آماری از شكایات بیماران در اینباره نداریم. البته گاهی اوقات سازمان های بیمه گر شاكی اصلی اند. آنها آمار جواب آزمایش ها را با نسخه های پزشكان بررسی می كنند تا مشخص شود یك بیمار چند بار به یك آزمایشگاه ارجاع داده شده است و این كه در مراجعت شان به آزمایشگاه ها، اسامی چه پزشكانی به صورت غیر عادی و تصاعدی تكرار می شود. گاهی اوقات دیده می شود چند تا پزشك بیشتر از سایر پزشكان در ماه ۱۰۰ تا آزمایش مشابه هم به آزمایشگاه خاصی فرستاده اند، بیمه ها این موارد را بررسی می كنند اگر جواب همه آزمایش ها منفی باشد، آزمایشگاه و پزشك را مورد بررسی قرار می دهند. البته نباید فراموش نماییم ارجاع بیمار به یك آزمایشگاه استاندارد، جرم نیست و حتی گاهی نوعی كمك به حساب می آید چون در خیلی از مواقع بیمار از پزشك معالجش می خواهد كه آزمایشگاه مطمئنی را به او معرفی نماید.
رئیس رسیدگی به شكایات در سازمان نظام پزشكی كه خودش پزشك متخصص داخلی هم است، می گوید: من خودم به جواب هر آزمایشی اعتماد نمی كنم. گاهی اوقات دیده شده بعضی آزمایشگاه ها بدون انجام تست جواب می دهند. من مریضم را به آزمایشگاهی می فرستم كه سابقه طولانی دارد. برخی آزمایشگاه ها دقت بالا ندارند، كارمند دلسوز ندارند، كیت و وسایل آزمایشگاهی شان قدیمی است. البته تذكر می دهم ۵ الی ۱۰ درصد آزمایشگاه ها این گونه اند. ازاین رو پزشك حق دارد بیمارش را حداقل به ۵ مركز تشخیص طبی ارجاع دهد.
جواد عبدی بارها به خاطر اشتباهات آزمایشگاهی گرفتار خسارت شده است. وی درباره ارتباط پزشكان با آزمایشگاه ها چنین می گوید: «برخی از پزشكان متخصص، جواب آزمایش های بعضی از آزمایشگاه ها را قبول ندارند كه در بیشتر مواقع حق هم دارند. بعنوان مثال چند سال پیش كه كلیه ام گرفتار مشكل شدیدی شده بود پزشكم برایم آزمایش نوشت و ۱۵ آزمایشگاه هر كدام نتیجه مختلفی اعلام نمودند كه هیچ ارتباطی با هم نداشت تا این كه در نهایت به یك آزمایشگاه كه پزشكم معرفی نمود، رفتم و تشخیص درست آنها سبب شد پزشكم بتواند مرا مداوا كند. از آن زمان اگر نیازی به آزمایش داشته باشم به همان آزمایشگاه مورد اطمینانم می روم؛ چونكه به آزمایشگاه های دیگر آنچنان اعتمادی ندارم.»
بهرام یزدانی ۴۶ ساله كه مادرش را برای عكسبرداری از چشم به مركز تخصصی و غیر دولتی آورده، حرف جالبی می زند. او می گوید كه پرسنل بیمارستان سفارش كرده اند برای عكسبرداری به مركز خصوصی برود؛ چونكه عكسبرداری برخی مراكز درمانی كیفیت بسیار پایینی دارد: «اولش قبول نكردم و رفتم قسمت عكسبرداری و پس از یك روز كه عكس را نشان دكترم دادم متوجه شدم كیفیت آن به حدی خراب است كه به هیچ دردی نمی خورد. با مادرم به این مركز آمده ایم و عكس اینجا آن قدر كیفیت دارد كه می توانم بگویم كدام رگ چشم مادرم گرفته شده. از حق نگذریم كه برای خدمات باكیفیت باید هزینه داد. معلوم است كه آزمایشگاه با آزمایشگاه فرق دارد. این نكته را بگویم كه اصرار بی حد بعضی از پزشكان برای آزمایش در یك آزمایشگاه خاص اعتماد بیمار را می كاهد و به نظرم بیمار باید از پزشك بخواهد كه آزمایشگاه مورد اعتماد معرفی نماید نه این كه پزشك پایش را توی یك لنگه كفش كند كه فقط اینجا.»
نایب رئیس دوم شورایعالی سازمان نظام پزشكی در پاسخ به احتمال وجود رابطه مالی بین برخی پزشكان و مراكز پاراكلینیكی آنرا رد می كند و می افزاید: «از نظر قانون حق انتخاب استفاده از مراكز تشخیص طبی بر عهده بیمار است و هیچ پزشكی نمی تواند برای بیمارش تعیین تكلیف كند اما معمولاً پزشكان، بیماران خویش را برای تشخیص بهتر و مناسب تر به مراكزی ارجاع می دهند كه اطمینان بالایی به دقت و سرعت عمل آنها دارند و هیچ گونه رابطه مالی در این بین وجود ندارد.»
دكتر علیرضا اسپید با تاكید بر این كه رابطه مالی غیر سالم بین پزشك و مراكز تشخیص طبی محكوم و غیر قانونی می باشد، می گوید: «پزشك باید به بیمارش توضیح دهد كه چرا اصرار دارد به فلان مركز تشخیص پزشكی رجوع كند. من خودم مواردی را دیده ام كه جواب آزمایش ها و رادیولوژی ها قابل اعتماد نبوده است. پزشك بیمارش را بر مبنای تشخیصی كه در نتیجه آزمایش ها و رادیولوژی وجود دارد زیر تیغ جراحی می برد ازاین رو من بعنوان یك پزشك نمی توانم با طناب هر مركز آزمایشگاهی به چاه بروم. به هر حال درصد خطا وجود دارد كه پزشك اعتماد نمی كند.»
او این را هم به حرف هایش اضافه می كند كه جواب های منفی و مثبت كاذب در برگه آزمایش امری علمی است و در نتیجه آزمایش به عوامل مختلفی بستگی دارد اما آزمایشگاه ها به علت استفاده از دستگاه ها و كیت های متفاوت كارایی متفاوتی دارند.
دكتر علیرضا عسگری، رئیس اداره نظارت بر درمان وزارت بهداشت و درمان اما وجود رابطه مالی بین برخی پزشكان و مراكز پاراكلینیكی را ممكن می داند و می گوید: «این كه وزارت بهداشت و درمان آزمایشگاه یا مركز تصویربرداری خاصی را تأیید كند و بگوید اینجا استاندارد است و آنجا نیست، امكان ندارد. در واقع اگر مركز پاراكلینیكی استانداردهای لازم را نداشته باشد، بلافاصله تعطیل خواهد شد اما تابحال سندی كه دال بر وجود رابطه مالی بین پزشك و یك مركز پاراكلینیكی باشد، نیافته ایم و اساساً این مورد قابل اثبات نیست.»
در گفتگو با چندین بیماری كه برای آزمایش به مراكز مختلف در تهران مراجعه نموده اند، جملگی این نكته را یادآور می شوند كه آنها حاضرند پول بیشتری بپردازند تا بیماری شان درست تشخیص داده شود تا این كه چندین بار مجبور شوند به اجبار به یك آزمایشگاه خاص بروند. البته بعضی از همین بیماران اعتماد خویش را به پزشك و آزمایشگاه از دست داده اند و از روی ناچاری تن به تجویز پزشك می دهند.
مرجان اسلامی فر ۳۲ ساله كه به قول خودش بارها نتیجه آزمایش ها اشتباه به دستش رسیده، درباره این مورد چنین عنوان می كند: «معمولاً پزشكان خبره اصراری ندارند كه كدام آزمایشگاه بروی. آنها از روی آزمایش و علایم بیمار می توانند بیماری را تشخیص بدهند. به نظرم پزشكان كم تجربه تر اصرار بر آزمایش در آزمایشگاه های خاص را تجویز می كنند كه این می تواند ۲ دلیل داشته باشد. اول به خاطر عواید مالی و دوم به خاطر این كه تشخیص مطمئن تری داشته باشند. من بارها دیده ام كه آزمایشگاه اشتباه كرده و آن هم به علت خطای انسانی است. آزمایشگاهی همیشه مورد اطمینان مردم قرار می گیرد كه نیروی انسانی متخصص و تجهیزات به روزی داشته باشد ولی من به شما نشان می دهم كه پزشك یك آزمایشگاه خاص را معرفی كرده ولی محیط آزمایشگاه بهداشتی نیست و همین استریل نبودن منجر به اشتباه می شود.»
او در ادامه می افزاید: «باید اظهار داشت كه آزمایشگاه های معروف هزینه كرده اند و از نیروی انسانی خبره ای بهره می برند و درصد خطایشان بسیار پایین تر از آزمایشگاه های معمولی است ولی این را باید خود بیمار درك كند و به آن برسد نه این كه دكتر سفارش كند. من در طول این سال هایی كه به پزشكم رجوع می كنم تاكنون نشده بخواهد آزمایشگاه خاصی را معرفی نماید ولی خودم فقط به یك آزمایشگاه می روم و به پرسنل و نتیجه آن ایمان دارم.»
افسانه كریمی یكی از كسانی است كه جواب اشتباه یك آزمایشگاه او را تا سر حد مرگ ترسانده بود. او در اینباره می گوید: «۲ سال پیش برای مشكلی به پزشك حاذقی رجوع كردم. او اصرار كرد به آزمایشگاهی كه او به آنجا اطمینان دارد، بروم. چاره ای نبود و آزمایش دادم و چند روز بعد كه نتیجه را برای دكتر بردم با ناراحتی گفت علائمی از سرطان خون در آزمایش می بیند. دنیا دور سرم می چرخید. به خانه برگشتم و با اصرار خواهرم روز بعد به آزمایشگاه دیگری رفتم كه نتیجه عفونت را نشان می داد نه سرطان. این آزمایش را در چند آزمایشگاه معروف دیگر انجام دادم و نتایج شبیه به هم بود. بعدها فهمیدم پزشكم با آن آزمایشگاه رابطه مالی داشته!»
سیدمهدی ابوترابی، رئیس انجمن علوم آزمایشگاهی ایران در پاسخ به این سوال كه چرا بعضی از آزمایشگاه ها نتایج اشتباهی را به بیماران تحویل می دهند، چنین می گوید: «این تفاوت نمونه های آزمایشگاهی مقوله ای است كه در دنیا وجود دارد و دلیل آن به خاطر وجود تجهیزات و دستگاه های آزمایشگاهی است ولی علیرغم این مقوله یكسان سازی استانداردهای علوم آزمایشگاهی مطرح است كه در ایران هم مدتی است به این مسأله پرداخته شده و باید این یكسان سازی صورت بگیرد.»
با وجود این هنوز پاسخ محكم و قانع كننده ای به این سوال داده نشده است كه چرا بعضی از پزشكان اصرار دارند بیماران به فلان آزمایشگاه یا مركز تصویربرداری رجوع كنند و در نهایت بیماران چگونه می توانند چنین تخلفاتی را بدون این كه لطمه ای به آنها وارد شود، گزارش كنند؟»
