رئیس مرکز تحقیقات بیماریهای نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران ضمن تشریح شرایط کنترل همه گیری کووید۱۹ در ایران و جهان با تاکید بر این که کرونا به زودی اختتام نخواهد یافت بر لزوم تقویت اقدامات کنترلی همچون تزریق واکسن و بررسی تجربیات پیشین اصرار کرد و اظهار داشت: کووید ۱۹ نشان داد که کشورها و سازمان های بین المللی باید بیش از پیش به تقویت زیر ساخت های بهداشتی و ارتقای بهداشت عمومی اهتمام ورزند. باید از درس آموخته های پاندمی کووید۱۹ برای مدیریت بهتر آینده این بیماری و آمادگی برای پاندمی های مشابه در آینده بهره برد.
دکتر احسان مصطفوی در گفتگو با ایسنا، با تکیه بر این که حتی با گذشت بیشتر از دو سال از شروع پاندمی کووید۱۹، هنوز سرنوشت این بیماری چندان برای ما روشن نیست، اظهار داشت: این بیماری، تابحال موجب مرگ بیشتر از ۶ میلیون نفر در سرتاسر جهان شده است و پیش بینی شده است آمار واقعی مرگ و میر حدود ۳ برابر آمار رسمی اعلام شده باشد. در این زمان، واکسن های بی خطر با اثربخشی بالا در مقابل این ویروس ساخته شده، روش های انتقال ویروس و بیماری زایی آن بهتر شناخته شده و درمان های موثرتری برای آن ارائه شده است که این موضوعات موجب کنترل بهتر بیماری در گذر زمان شده است.
وی اضافه کرد: از طرفی درصد قابل توجهی از جامعه جهانی حداقل یکبار به این بیماری مبتلا شده اند و حدود ۶۵ درصد مردم دنیا، حداقل یک دز واکسن کرونا و حدود ۲۵ درصد آنها حداقل سه نوبت واکسن را دریافت کرده اند؛ این در شرایطی است که توزیع واکسن ناعادلانه بوده و در کشورهای با سطح درآمد پایین، فقط حدود ۱۵ درصد افراد، حداقل یک دوز واکسن را دریافت کرده اند.
کاهش موارد بیماری در دنیا طی هفته های اخیراو افزود: در این بین، تفاوت در زمان ورود ویروس به کشورها، نحوه پاسخ دولت ها و مردم کشورها به پاندمی، میزان ابتلای مردم کشورها به بیماری در موج های مختلف اپیدمی و با واریانت های مختلف، نوع و میزان پوشش واکسن های اصلی و یادآورِ استفاده شده، سبب شده است که زمان و شدت درگیری کشورها با پیک های اپیدمی متفاوت از یکدیگر باشد. با این حال، تعداد موارد مبتلاشدن و مرگ ناشی از کووید۱۹ در هفته های اخیر در بیشتر کشورها و مناطق دنیا به کمترین مقدار خود از شروع پاندمی رسیده است و فقط تعداد معدودی از کشورها، مرگ های کرونایی را همچنان روزانه گزارش می کنند. با این حال، در ایام اخیر در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا، آلمان، روسیه و تایوان در حدود ۱۰۰ مورد مرگ ناشی از کووید۱۹ در هر روز گزارش شده است.

کرونا تمام شده است؟این استاد تمام اپیدمیولوژی در پاسخ به این سؤال که آیا به پایان پاندمی کووید۱۹ نزدیک شده ایم؟، تصریح کرد: این سوالی است که با کاهش موارد مبتلاشدن و بستری در هفته های اخیر بیشتر از پیش مطرح می شود و همه می خواهند بدانند چه زمانی در نهایت به پایان این پاندمی می رسیم؟ حقیقت آن است که در مورد کووید۱۹، ظهور واریانت های زیادی که در زمانی کوتاه غالب می شدند، از بین رفتن آنتی بادی پس از یک مدت نسبتا کوتاه و واکسن گریزی برخی از واریانت ها، که می توانستند تا حدی از دفاعی که در مقابل اشکال قبلی ویروس به وجود آمده بود فرار کنند، اتفاقاتی بودند که زیاد مورد پیشبینی قرار نگرفته بودند و ازاین رو، در مورد آینده این بیماری هم باید همچنان با احتیاط بیشتری صحبت کرد.
او با تکیه بر لزوم این که دو موضوع مهم در تعیین این که آیا به پایان پاندمی و فاز اپیدمی نزدیک شده ایم یا نه تعیین کننده است، بیان نمود: نخستین مورد این است که ایمنی ناشی از واکسیناسیون و یا ایمنی هیبرید چه مدت جامعه را به خصوص در مقابل مبتلاشدن به فرم های شدید و مرگ ناشی از مبتلاشدن به کووید۱۹ محافظت می کند. در وهله دوم اینکه ویروس عامل کووید۱۹ با چه سرعتی می تواند همچنان تکامل پیدا کند و واریانت های جدید احتمالی چه قابلیت هایی خواهند داشت اهمیت دارد.
مصطفوی افزود: واریانت هایی از ویروس که در دو سال قبل در دنیا غالب شده اند، بعضی قابلیت انتقال بیشتری از واریانت اولیه ووهان را داشتند، برخی از آنها قدرت بیشتری برای ایجاد بیماری شدید و مرگ کسب کرده بودند، بعضی درجه ای از فرار ایمنی را نمایش دادند و در نهایت واریانت فعلی (اومیکرون) توانایی زیادی در ایجاد عفونت مجدد به اشکال خفیف تر بیماری را دارا بوده است.
وی اضافه کرد: در هر حال انتظار این است که این بیماری از سطح اپیدمی فعلی به سطح اندمیک برسد؛ یعنی سطح بالای ایمنی کسب شده در جامعه سبب شود تا تکثیر و گردش ویروس متعادل شده و منجر به سطح پایدار عفونت شود. برای رسیدن به پایان فاز اپیدمی و ورود به فاز اندمیک (بومی) بیماری باید دو اصل اساسی اتفاق بیفتد. اول آنکه سطح ایمنی بالایی در جامعه (طبیعی یا اکتسابی) ایجاد شود و دوم آنکه واریانت جدیدی از ویروس که قادر به نقض نسبی و فرار از دفاع ایمنی باشد تکامل پیدا نکند.
به گفته وی اختتام فاز اپیدمی به این شکل، پیشبینی خوشبینانه محتملی است که هم اکنون توسط برخی از دانشمندان حمایت می شود.
او همینطور تصریح کرد: بااینکه شواهدی از رسیدن به سطح اندمیک بیماری در برخی از مناطق دنیا دیده می شود اما هنوز احتیاج به گذشت زمان و بررسی بیشتر روند اپیدمی هست تا بتوان قضاوت صحیح تری ارائه نمود. البته بازهم موضوعات دیگری در اینجا مطرح می شود این است که آیا رسیدن به سطح اندمیک بیماری، می تواند همچنان شامل رخداد پیک های فرم های شدید بیماری در هر سال باشد؟ آیا در چنین شرایطی باز هم واریانت های جدید ویروس که قادر به نقض نسبی دفاع ایمنی هستند امکان دارد بوجود بیایند؟ و آیا این واریانت های جدید می توانند از محافظتی که واکسن ها در مقابل بستری شدن در بیمارستان و مرگ بوجود آورده اند فرار کنند؟
سرانجام بیماری چه خواهد بود؟رییس مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران با تکیه بر این که کووید۱۹ بزودی اختتام نخواهد یافت، اظهار نمود: اما این بیماری در کشورهای با سطح بالای واکسیناسیون، امکان دارد در مراحل آخر رسیدن به سطح اندمیک باشد. باید توجه داشت که در سطح اندمیک بیماری هم باید انتظار نوسانات منظم و تکرار شونده، مانند نوسانات فصلی که در مورد آنفلوانزا هم دیده می شود را داشت.
وی اضافه کرد: در عین حال، با گردش ویروس در جامعه در فصول سرد، عفونت همزمان با سایر ویروس های تنفسی می تواند یک چالش احتمالی باشد و مشکل کووید طولانی مدت (Long COVID)، متعاقب موارد ملایم و بدون علامت کووید را هم باید همچنان مدنظر داشت.
تکمیل واکسیناسیون راهکاری برای حفظ شرایط پایداراو با تکیه بر لزوم فرهنگسازی و اغنا افکار عمومی برای تلقیح دزهای یادآور واکسن کرونا، خاطرنشان کرد: در این میان باید بر روی استقبال مردم از واکسیناسیون نیز به صورت مشخص کار کرد و شاید در اختیار گذاشتن واکسن های مختلف در این خصوص بتواند انگیزه افراد را برای واکسیناسیون بیشتر کند. در نتیجه آمادگی کشورها و جامعه جهانی برای توسعه و تامین چنین واکسن هایی باید همچنان ادامه داشته باشد. از طرفی لازم است در مورد افرادی که در دنیا، با وجود تبلیغات فراوان اما اصلا هیچ واکسنی دریافت نکرده اند، برنامه کشورها و جامعه جهانی مشخص تر و دقیق تر باشد. این گروه عملا با عدم تزریق واکسن در موعد مقرر، سلامت بقیه جامعه را هم با مخاطره مواجه کردند. یافتن چاره ای برای این مشکل، در کنترل سایر اپیدمی یا پاندمی های بعدی نیز می تواند بسیار مهم و راهگشا باشد.
رییس مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران ضمن اشاره به این که در ایران نیز حدود ۷۶ درصد جمعیت حداقل یک دز واکسن کرونا دریافت کرده اند، خاطرنشان کرد: اما همچنان حدود ۱۴ میلیون نفر از جمعیت هدف بالای ۵ سال، هنوز یک دوز واکسن خویش را نیز دریافت نکرده اند. تزریق دز یادآور اول (نوبت سوم واکسن) نیز فقط در حدود ۳۳ درصد افراد انجام شده است.
او افزود: هنوز حدود ۲۰ درصد گروه هدف در کشور هیچ واکسنی تزریق نکردند و این درحالیست که حدود ۸ درصد از افرادی هم که نوبت اول را دریافت کرده اند هنوز نوبت دوم را تزریق نکرده اند. همینطور حدود دو سوم افراد حائز شرایط، دز سوم واکسن خویش را هنوز دریافت نکرده اند. در گروه سنی بالای ۱۲ سال حدود ۸۳ درصد جمعیت حداقل دو واکسن را دریافت نمودند اما، در گروه سنی ۵ تا ۱۲ سال حدود ۲۴ درصد نخستین دز و ۱۱ درصد دز دوم را دریافت کرده اند. در مورد واکسن یادآور نوبت دوم هم(دز ۴)، رده سنی بالای ۷۰ سال و افرادی که بیماری زمینه ای دارند در اولویت واکسیناسیون کشوری هستند.
وی با تکیه بر لزوم همراهی مردم برای تکمیل پوشش واکسیناسیون رده های مختلف سنی به ویژه کودکان زیر ۱۲ سال، خاطرنشان کرد: همینطور می بایست درصد پوشش واکسن های یادآور (دز سه و چهار) را هم به حد قابل قبول تری ارتقا دهیم. در مورد این که آیا لازم است نوبت دوم واکسن یادآور به سایر افراد و گروههای سنی هم تزریق شود یا خیر، لازم است شرایط اپیدمی در کشور و جهان توسط مراجع تصمیم گیر به صورت مرتب رصد و پایش شود.
علل موفقیت ایران در کنترل همه گیری کرونااو با اشاره به اینکه هم اکنون در ایران میزان گزارش شده ابتلا، بستری و مرگ ناشی از کووید۱۹ پس از سپری شدن ۶ پیک اپیدمی، به پایین ترین سطح خود رسیده است، اظهار نمود: کاهش فعلی موارد بستری و مرگ، احیانا ناشی از عوامل مختلفی نظیر ابتلای درصد بالایی از جامعه به بیماری، به خصوص در دو پیک اپیدمی در تابستان و زمستان سال گذشته، تزریق دیرهنگام تر واکسن (که فاصله بین تزریق واکسن و پیک ششم اپیدمی در زمستان سال قبل را کوتاه کرد)، پوشش خوب واکسن در کشور (مخصوصا در پاییز سال گذشته)، تاثیر ایمنی هیبرید (ناشی از تزریق واکسن و ابتلای طبیعی به بیماری)، و در عین حال میانگین سنی کمتر و درصد بیماری های زمینه ای پایین تر (نسبت به کشورهای توسعه یافته)، می تواند باشد.
او ضمن اشاره به این که کشورهایی که سطح پوشش واکسیناسیون پایینی داشته اند اغلب کشورهای با سطح درآمد پایین هستند، اظهار داشت: این کشورها غالبا به علت سطح پایین بهداشتی و درمانی، نظام مراقبت مناسبی را برای تشخیص و گزارش درست موارد بیماری ندارند و در نتیجه بر مبنای موارد گزارش شده از این کشورها، نمی توان قضاوت درستی از روند بیماری در آنها ارائه نمود. با این حال، محتمل است که واریانت های بعدی ویروس در این کشورها شانس بیشتری برای تکامل و تکثیر اولیه داشته باشند.
وی در پاسخ به این سؤال که مردم کشورمان باید در ادامه مسیر این پاندمی چه اقداماتی انجام دهند؟، تصریح کرد: حقیقت آن است که سطح پوشش نوبت سوم واکسن در کشور ما، برخلاف پوشش واکسن در نوبت های اول و دوم، مناسب نبوده و اطلاعات کافی در مورد وضعیت واکسیناسیون گروههای پرخطر و محل های پرخطر هم در دسترس نیست. هم اکنون پیشنهاد می نماییم افرادی که هنوز برای تزریق نوبت های واکسن خود رجوع نکرده اند هرچه سریع تر اقدام نمایند.
وی در بخش دیگری از سخنانش، تصریح کرد: بااینکه هنوز قطعا نمی دانیم که با کاهش سطح ایمنی جامعه و ادامه تکامل و تغییر ویروس، آیا باردیگر مبتلاشدن به فرم های شدید بیماری خواهیم داشت یا خیر اما امکان دارد که با کاهش سطح ایمنی در طول زمان، احتیاج به تزریق واکسن های یادآور و توسعه واکسن های جدید وجود داشته باشد. باید در نظر داشت که در صورتیکه بیماری به سطح اندمیک برسد، باز هم احیانا احتیاج به انجام واکسیناسیون دوره ای به خصوص برای گروههای پرخطر وجود دارد و در نتیجه باید از الان برای تامین واکسن برای تعداد زیادی از افراد (مانند واکسن آنفلوآنزا) برنامه ریزی لازم را انجام داد.
وی اضافه کرد: بررسی مداوم سطح ایمنی جامعه با انجام مطالعات ایمنی شناسی جهت بررسی سطح ایمنی سلولی و هومورال افراد ( ایمنی که با آنتی بادی اندازه گرفته می شود)، بررسی واریانت های در گردش و میزان واکسن گریزی آنها و پی گیری سیاست افزایش پوشش واکسیناسیون در جامعه، به خصوص در مورد گروههای پرخطر، باید همچنان به شکل جدی توسط سیاست گذاران بهداشتی و اجرایی و مراکز تحقیقاتی کشورها دنبال شود.
او در خاتمه تصریح کرد: آنچه مسلم است این است که در گذر زمان، با تحولاتی که اتفاق می افتد، سطح اپیدمی و میزان درگیری جامعه هم تغییر می کند پس باید مدیران و متولیان بهداشتی، تغییراتی در شیوه نامه هایی که در ابتدای پاندمی و متناسب با آن شرایط تدوین شده بود، ایجاد کنند. مسئولین امر نباید این اطمینان را به مردم بدهند که با فروکش کردن فعلی موارد بیماری و مرگ، همه چیز عادی شده است؛ در عین حال باید در برخی از محدودیت های وضع شده کرونایی تغییرات متناسبی ایجاد کرد. سیاستگذاران بهداشتی کشورها باید خویش را برای هر دو سناریوی اندمیک شدن بیماری و یا تکرار پیک های اپیدمی آماده کنند تا بتوانند پاسخی متناسب با شرایط پیش رو ارائه نمایند. کووید۱۹ نشان داد که کشورها و سازمان های بین المللی باید بیشتر از پیش به تقویت زیرساخت های بهداشتی و ارتقای بهداشت عمومی اهتمام ورزند. باید از درس آموخته های پاندمی کووید۱۹ برای مدیریت بهتر آینده این بیماری و آمادگی برای پاندمی های مشابه در آینده بهره کافی را برد.